Trong những năm gần đây, khái niệm DX ( Digital Transformation: chuyển đổi số) được nhắc tới rất thường xuyên. DX với ý nghĩa là quá trình sử dụng các công nghệ để điều chỉnh các quy trình kinh doanh, văn hóa và trải nghiệm khách hàng. Không chỉ các công ty, tập đoàn lớn tham gia vào cuộc đua DX, mà cả các công ty khởi nghiệp startup cũng hiện diện, góp phẩn thúc đẩy quá trình chuyển đổi số này. Thực tế cho thấy đây là xu hướng không thể đảo ngược, đã và đang mang lại tính hiệu quả, hình thành cấu trúc kinh doanh mới bền vững cho nhiều lĩnh vực khác nhau.
Tác giả Hoàng Thị Kim Dung – tại quỹ đầu tư khởi nghiệp Genesia Ventures – từ kinh nghiệm đầu tư và theo sát hỗ trợ hơn 80 startup, đã đúc kết ra 9 Mô hình chuyển đổi số tiêu biểu dành cho các startup.
1. MỞ RỘNG MẠNG LƯỚI KẾT NỐI:
Mô hình DX cơ bản nhất là Mở rộng mạng lưới kết nối. Trước khi xuất hiện Internet (World Wide Web), việc trao đổi thông tin và giao dịch chỉ được thực hiện trong các trường học, công ty, nhóm và tổ chức cụ thể trong thế giới thực. Khi Internet (và sau đó là các ứng dụng được xây dựng trên nó) ngày càng phổ biến, mọi người có thể tận hưởng nhiều lợi ích khác nhau và không bị giới hạn về địa lý. Họ có thể vượt qua những hạn chế về thời gian và không gian để tiếp cận thông tin và kết nối. Đây là loại DX cơ bản và phổ biến nhất, và áp dụng cho hầu hết các dịch vụ web. Các ví dụ cụ thể bao gồm các trang mạng xã hội (Facebook, Instagram, Twitter), các trang thương mại điện tử (Amazon, Rakuten, Tiki, Tokopedia),…
2. GIẢM CHI PHÍ TÌM KIẾM VÀ CHI PHÍ CƠ HỘI:
Mô hình DX thứ 2 là giảm chi phí tìm kiếm và chi phí cơ hội. Mô hình này ngược lại với mô hình đầu tiên: giờ đây, khi có nhiều thông tin hơn mà không bị hạn chế thông qua Internet, nó đã làm tăng chi phí đáng kể liên quan đến việc tổ chức thông tin đó một cách hiệu quả để hỗ trợ quá trình ra quyết định lựa chọn. Điều này lại kích hoạt sự xuất hiện của bên trung gian mới, những người tổng hợp và sắp xếp thông tin phức tạp, cung cấp cho người dùng theo định dạng mà họ mong muốn.
Một ví dụ cho startup đi theo mô hình DX này mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam, là Homedy – Nền tảng thông tin giao dịch bất động sản. Homedy ở trung gian, sàng lọc thông tin bất động sản đăng lên từ người bán/môi giới, hỗ trợ người mua/người thuê tìm kiếm thông tin một cách nhanh chóng, thúc đẩy quá trình giao dịch bất động sản giữa 2 bên.
3. LOẠI BỎ CẤU TRÚC ĐA TẦNG VÀ PHÂN MẢNH
Mô hình DX thứ 3 là loại bỏ cấu trúc đa tầng và phân mảnh. Đối với các ngành mà chi phí hàng hóa dịch vụ cao, do yêu cầu mức độ chuyên môn cao, tạo ra nhiều lớp trung gian giữa người mua và người bán (nhà cung cấp) là điều vẫn khá phổ biến hiện nay. Tuy nhiên, khi ngày càng có nhiều giao dịch và độ mở của thông tin trên các nền tảng trực tuyến, khiến sự bất cân xứng thông tin giữa người mua và người bán bị loại bỏ, những người trung gian mang lại ít giá trị sẽ ngày càng bị đẩy ra ngoài. Đây là một xu hướng thay đổi không thể đảo ngược đối với các ngành công nghiệp đòi hỏi dịch vụ được cung cấp một cách hiệu quả, tối ưu hoá các điều kiện giao dịch cho các bên.
Một ví dụ cho startup đi theo mô hình DX này mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam là Luxstay – Nền tảng thuê căn hộ ngắn hạn. Luxstay đã làm tốt vai trò trong việc kết nối trực tiếp chủ căn hộ cho thuê với người muốn thuê, công khai minh bạch giá cho thuê, cùng với tính năng so sánh nhiều kết quả tìm kiếm khác nhau khiến người dùng có thể dễ dàng ra quyết định lựa chọn hơn.
4. TỔNG HỢP DỮ LIỆU:
Mô hình DX thứ 4 là mô hình Tổng hợp dữ liệu. Ở mô hình này, chúng ta chứng kiến sự thay đổi trong cách quản lý dữ liệu: từ việc các công ty – bên cung cấp dịch vụ quản lý dữ liệu người dùng của riêng mình, sang việc các công ty chia sẻ dữ liệu vào kho tập trung, để từ đó các bên tham gia có thể tối ưu hoá các cơ hội có được từ các dữ liệu, làm cơ sở cho các dịch vụ giá trị gia tăng của mình.
Ví dụ điển hình cho mô hình này có lẽ không thể không đề cập tới xu hướng ngân hàng mở (Open Banking), bằng việc áp dụng các công nghệ như giao diện lâp trình ứng dụng (Application Programming Interface- API) hay công cụ phát triển phần mềm (Software Development Kit- SDK) đã cho phép các bên thứ ba như các bên cung cấp dịch vụ kế toán, dịch vụ quản lý tài chính hay dịch vụ cho vay,.. truy cập vào dữ liệu hợp nhất, cùng tham gia vào việc tối ưu hoá và thương mại hoá dữ liệu đó.
Ngoài ra, các giải pháp SaaS (Software-as-a-Service: Phần mềm dạng dịch vụ) thường được biết đến nhiều là giải pháp giúp gia tăng hiệu quả năng suất hoạt động tổ chức, nhưng bản chất của SaaS không hẳn là vậy, mà SaaS thực sự giúp số hoá dữ liệu phân mảnh liên quan tới các hoạt động giao dịch hay hoạt động nội bộ tổ chức, từ đó tổng hợp các dữ liệu đã được số hoá đó ở một kho trung tâm thường qua công nghệ điên toán đám mây (Cloud), từ đó làm tăng hiệu suất và trải nghiệm sử dụng cho người dùng.
Một ví dụ cho startup đi theo mô hình DX này mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam là Kamereo. Bên cạnh cung cấp dịch vụ đi chợ online KameMart dành cho người dùng cuối, Kamereo cung cấp dịch vụ SaaS – phần mềm quản lý mua thực phẩm sỉ cho nhà hàng, quán ăn. Một trong những chức năng chính của phần mềm này là hỗ trợ bên cung cấp thực phẩm sỉ và bên mua (nhà hàng, quán ăn) số hoá dữ liệu các giao dịch phân mảnh từ giấy, điện thoại, các ứng dụng chat,… tập trung lại trên một nền tảng quản lý đồng nhất. Từ các dữ liệu đó, các bên sẽ tối ưu hoá cho việc ra quyết định giao dịch tiếp theo, quản lý hiệu quả danh mục bán hàng/mua hàng hơn.
5. TỐI ĐA HÓA ROI TÀI SẢN, THỜI GIAN, KHÔNG GIAN:
Mô hình DX thứ 5 là mô hình Tối đa hoá ROI tài sản, thời gian và không gian. Khi con người và mọi thứ ngày càng trở nên kết nối hơn, nhận thức toàn cầu ngày càng tăng về SDG (Sustainable Development Goals: Các Mục tiêu Phát triển Bền vững) và CSV (Creating Shared Value: Tạo ra Giá trị Chung), chúng ta chuyển từ thời đại tiêu dùng sang thời đại của nền kinh tế vòng tròn. Ở đó, các mô hình tiêu dùng và cung cấp dịch vụ được chuyển đổi rõ rệt từ tính “sở hữu” trong sử dụng, sang tính “trải nghiệm” và “chia sẻ”. Điều này sẽ kích hoạt sự thay đổi giá trị nơi mọi người tìm cách tối đa hóa sự tiện lợi có được từ mọi thứ, thời gian và không gian.
Ví dụ điển hình cho mô hình DX này không thể không đề cập tới Sharing Economy- Nền kinh tế chia sẻ, được sinh ra từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu (2008-2009), với sứ mệnh tối ưu hoá phân bổ nguồn lực giữa chỗ dư thừa và thiếu hụt tài nguyên, được áp dụng đa dạng các hình thức từ Vận tải, Tài chính, Hàng tiêu dùng, Không gian, Dịch vụ cá nhân và Dịch vụ chuyên nghiệp,…như các ví dụ trong hình bên dưới đây.
Một ví dụ cho startup đi theo mô hình DX này mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam là Luxstay. Luxstay – nền tảng chia sẻ địa điểm lưu trú ngắn hạn. Trong xu hướng gia tăng Second Home (Ngôi nhà thứ hai sau nhà ở chính), là tài sản nhàn rỗi, nhằm mục đích đầu tư hoặc lưu trú trong một khoảng thời gian nhất định của chủ nhà và nhu cầu lưu trú ngắn hạn gia tăng giữa người đi du lịch hay công tác của khách thuê, Luxstay đã trở thành nền tảng kết nối giữa hai bên: chủ nhà và khách thuê, giúp phân bổ cung – cầu của tài sản “không gian” này một cách hiệu quả hơn.
6. CUNG CẤP PHẦN CỨNG ĐI KÈM VỚI PHẦN MỀM:
Đây là mô hình định nghĩa lại việc xây dựng mối quan hệ gắn kết lâu dài với khách hàng, bắt đầu từ phần mềm. Trong trường hợp chỉ bán sản phẩm ở dạng phần cứng, mối quan hệ với khách hàng kết thúc trong một lần duy nhất tại thời điểm bán. Nhưng việc kết hợp bán cùng với phần mềm, do tính chất được liên tục cập nhật qua các phiên bản và khả năng nâng cao trải nghiệm sử dụng được cá nhân hoá do lưu trữ dữ liệu sử dụng của phần mềm, giúp duy trì giá trị sử dụng của phần cứng trong một thời gian dài.
Apple, công ty đã xây dựng lại giá trị tiện ích của điện thoại di động, máy nghe nhạc và đồng hồ kỹ thuật số bắt đầu từ iOS và App Store, là một ví dụ điển hình của loại hình này. Ngoài ra, Tesla cũng được coi là công ty phần mềm, bên cạnh việc hỗ trợ nâng cấp toàn bộ xe qua hệ thống cập nhật OTA (Over-The-Air), từ tháng 1/2019, Tesla lần đầu tiên giới thiệu một cửa hàng ứng dụng phần mềm, để chủ xe có thể mua dịch vụ thông qua App, giống như App Store của Apple.
Một ví dụ cho startup đi theo mô hình DX này mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam là Manabie – Giải pháp giáo dục toàn diện kết hợp học trực tuyến (“phần mềm”) và học trung tâm (“phần cứng”) trải nghiệm cho học sinh K-12 ( Hệ thống giáo dục từ mẫu giáo đến lớp 12), hiện nay tập trung vào đối tượng học sinh trung học phổ thông. Bằng việc số hoá các trải nghiệm học tập trên nền tảng Manabie Online và tối đa hoá các điểm chạm (touch points) với người học ở tất cả các mạng lưới Trung tâm học trải nghiệm Manabie Hub vật lý, đã giúp Manabie duy trì được mối quan hệ liên tục lâu dài và bền vững hơn với người học.
7. BÁN TỰ ĐỘNG:
Mô hình DX thứ 7 là mô hình “Bán tự động”. Trong bối cảnh thiếu hụt lao động, đặc biệt là nhân lực chất lượng cao của các ngành, đi kèm với sự phát triển và chuyển giao công nghệ đã là yếu tố kích hoạt nên sự kết hợp linh hoạt công nghệ và thủ công hay gọi là bán tự động vào các chu trình công việc. Cụ thể với những chu trình mà máy móc công nghệ có thể làm tốt, thay thế con người thì sẽ được tự động hoá, còn những chu trình mà con người có thể phát huy tối đa năng lực không thể thay thế được (như sự sáng tạo, kiểm tra chi tiết chất lượng sản phẩm cuối, chăm sóc khách hàng..) thì sẽ tiếp tục được sử dụng. Do đó, các quy trình vốn phức tạp sẽ được vận hành trơn tru, với hiệu suất tối ưu, khi hiểu rõ những ưu và nhược điểm của công nghệ kĩ thuật và sự can thiệp “thủ công” của con người.
Mô hình DX thứ 7 là mô hình “Bán tự động”. Trong bối cảnh thiếu hụt lao động, đặc biệt là nhân lực chất lượng cao của các ngành, đi kèm với sự phát triển và chuyển giao công nghệ đã là yếu tố kích hoạt nên sự kết hợp linh hoạt công nghệ và thủ công hay gọi là bán tự động vào các chu trình công việc. Cụ thể với những chu trình mà máy móc công nghệ có thể làm tốt, thay thế con người thì sẽ được tự động hoá, còn những chu trình mà con người có thể phát huy tối đa năng lực không thể thay thế được (như sự sáng tạo, kiểm tra chi tiết chất lượng sản phẩm cuối, chăm sóc khách hàng..) thì sẽ tiếp tục được sử dụng. Do đó, các quy trình vốn phức tạp sẽ được vận hành trơn tru, với hiệu suất tối ưu, khi hiểu rõ những ưu và nhược điểm của công nghệ kĩ thuật và sự can thiệp “thủ công” của con người.
8. HIỂU KHÁCH HÀNG TRƯỚC SẢN XUẤT:
Mô hình DX thứ 8 là mô hình DX- Hiểu khách hàng trước khi sản xuất. Đây là mô hình đảo ngược quy trình sản xuất và bán hàng truyền thống, đó là tạo ra chu trình đi từ việc “phân phối ảo” (tiếp thị trước) tới khách hàng mục tiêu để hiểu rõ nhu cầu và thị hiếu của họ, từ đó sẽ bắt đầu vào việc lên kế hoạch sản xuất các sản phẩm có thể bán được.
Mô hình kinh doanh Gọi vốn cộng đồng (Crowdfunding) là một trong những ví dụ tiêu biểu cho mô hình DX thứ 8 này. Bằng việc chia sẻ thông tin sản phẩm dự kiến sản xuất lên trên nền tảng gọi vốn cộng đồng, một mặt để gọi vốn cho chi phí sản xuất, mặt khác là nhận được sự chú ý từ đó là các đơn hàng mua từ khách hàng. Đây là thông tin vô cùng quan trọng để kiểm tra xem sản phẩm đó có phải là sản phẩm đáp ứng được nhu cầu của khách hàng hay không. Ví dụ, sản phẩm xe đạp Superstrata của anh Sony Vũ được in 3D bằng vật liệu carbon fiber , vừa qua đã thông qua chiến dịch huy động vốn cộng đồng. Chỉ tính trên trang Indiegogo, tại thời điểm của bài viết này, xe đạp Superstrata đã thu hút ủng hộ từ 4,457 khách hàng, với giá trị đơn đặt hàng gần 7 triệu USD. Giờ đây, điều mà đội ngũ của Superstrata cần phải làm đó là tập trung vào chuẩn bị công đoạn sản xuất dựa theo những đơn hàng đặt trước này, qua đó sẽ giảm được lượng hàng tồn kho hay tổn thất do không bán được.
Một ví dụ khác, không phải là với sản phẩm phần cứng Hardware, mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam là Manabie- startup công nghệ giáo dục, tự sản xuất nội dung học chuẩn chất lượng cao tới các em học sinh. Thông qua nền tảng số là ứng dụng học tập Manabie Online, startup này nắm bắt được khả năng và thói quen học tập của từng học viên, để từ đó sản xuất và đề xuất những nội dung học tập phù hợp nhất mang lại hiệu quả học tập cao cho các học viên của Manabie.
9. SAAS – CUNG CẤP GIẢI PHÁP CHUYÊN MÔN:
Mô hình DX thứ 9 là mô hình SaaS cung cấp giải pháp chuyên môn. Đặc điểm của mô hình này là tập trung vào một hay một vài nghiệp vụ chuyên môn cao để giải quyết hiệu quả các bài toán trong các nghiệp vụ đó, thông qua giải pháp SaaS (Software as a service: Phần mềm dạng dịch vụ). Ví dụ như: nghiệp vụ kế toán, nghiệp vụ quản lý chu trình sản xuất, giải pháp quản lý đơn hàng ngành F&B,…Ở đây, SaaS mang lại lợi thế lớn cho người dùng có thể được hưởng giá trị gia tăng như tối ưu hoá nghiệp vụ, bên cạnh lợi ích về cắt giảm chi phí. Bản chất của sản phẩm SaaS là khách hàng càng sử dụng, càng tạo ra sự ra tăng về dữ liệu sử dụng, từ đó hiệu quả mạng lưới (Network Effect) được phát huy, ở đó càng nhiều dữ liệu gia tăng, càng nhiều lợi ích dành cho người sử dụng.
Một ví dụ cho startup đi theo mô hình DX này mà quỹ Genesia Ventures tôi đầu tư ở Việt Nam là Kamereo – phần mềm mua/bán thực phẩm sỉ cho các doanh nghiệp F&B. Phần mềm SaaS của Kamereo không chỉ giúp cho các nhà hàng (bên mua) và nhà cung cấp (bên bán) tiết kiệm chi phí tìm mua/bán thực phẩm sỉ, mà còn hỗ trợ quản lý hiệu quả các đơn hàng, hàng tồn kho và từ đó hỗ trợ khả năng dự đoán nhu cầu mua/bán của các đối tác tham gia.
Theo: Blog Hoàng Thị Kim Dung – https://www.zunzunstartups.com/